Ulusal İnsan Hakları Mekanizmaları Mevzuatı Savaş Yayınevi

Ulusal İnsan Hakları Mekanizmaları Mevzuatı Savaş Yayınevi

 1982 Anayasası (T.C. Anayasası) Güncel
.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Ek Protokoller
.
Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’na Ilişkin Mevzuat Yeni
.
Yasama Organı İçerisinde Yer Alan İnsan Hakları Başvuru
Yollarına İlişkin Mevzuat
.
Kamu Denetçiligi Kurumu’na (Ombudsmanlık) İlişkin Mevzuat
Bilgi Edinme Hakkına İlişkin Mevzuat
.
Kişisel Verilerin Korunmasına İlişkin Mevzuat Yeni
.
AİHM’ye Yapılmış Bazı Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle
Çözümüne İlişkin Mevzuat
.
Anayasa Mahkemesine Yapılan Bireysel Başvurulara İlişin Mevzuat

SUNUŞ

  İnsan hakları, insanların sırf insan oldukları için sahip oldukları;
dolayısıyla varlığını devlete borçlu olmadıkları haklar olarak
nitelenebilir ve genel olarak kabul edildiği gibi “pozitif hukuk
tarafından tanınmış olsun olmasın, belli bir tarihsel asamada
insanların sahip olmaları gerekli sayılan bütün hak ve özgürlükleri
ifade eder”.1 Bu tanımın da ortaya koyduğu gibi, insan hakları
pozitif hukukun açıkça önündedir ve bir hakkın insan hakkı
sayılması için pozitif hukuk tarafından düzenlenmesi zorunluluğundan
söz edilemez. Ancak varlığını devletin tanımasına borçlu
olmayan insan hakları için bu tanımanın hiçbir önem taşımadığı
da söylenemez. Pozitif hukuk düzeninde tanınan ve koruma
mekanizmalarına konu edilen haklardan bireylerin yararlanma
olanağının çok daha güçlü olacağı açıktır. Bu nedenle, insan
haklarının temel hak ve özgürlükler olarak basta anayasalarda
olmak üzere hukuki düzenlemelerle güvence altına alınması
insan haklarının korunması açısından yasamsal önemdedir.

  İnsan haklarının tarihsel gelişim sürecinde önemli bir dönüm
noktası, bu haklara ulusal hukuk düzleminde koruma sağlanması
idi. 20. yüzyıl ortalarına kadar ulusal düzeyde korumanın benimsenen
tek yöntem olmasına karsılık, II. Dünya Savaşı öncesi ve
sırasında yasanan acı tecrübelerin de etkisiyle insan haklarının
uluslararası alana taşınması fikrinin hayata geçirildiği ve Birleşmiş
Milletler’in kurulması, ardından da İnsan Hakları Evrensel
Bildirgesi’nin kabul ve ilan edilmesiyle uluslararası düzeyde
koruma sağlanmasının kapılarının da ardına kadar açıldığı görülür.
Günümüzde devletler bir yandan iç hukuk düzenlerinde
insan haklarını tanırken, diğer yandan da taraf oldukları küresel
ya da bölgesel ölçekte insan hakları sözleşmeleriyle de uluslararası
yükümlülük altına girmektedirler. Böylece insan haklarının,
hem ulusal, hem de uluslararası alanda korunması amaçlanmaktadır.

  İnsan haklarının uluslararası alanda korunmaya başlaması bu
haklara daha etkili koruma sağlanması bakımından önemli bir
sıçrama olmakla birlikte, ulusal düzeyde korumanın halen en
etkili koruma düzeyi olduğunun da belirtilmesi gerekir. Gerçekten
de uluslararası düzeyde koruma, ulusal koruma sistemlerinin
bir alternatifi olmaktan çok tamamlayıcısı olarak ortaya çıkmıştır;
ulusal düzeyde koruma aslî koruma düzeyi olmaya devam etmektedir.
Bu nedenle, ulusal koruma sistemlerinin desteklenmesi
ve güçlendirilmesi basta gelen önceliğimiz olmayı sürdürmektedir.

  İnsan haklarına ulusal düzeyde sağlanan korumanın desteklenmesinin
birbirleriyle bağlantılı çeşitli yöntemleri söz konusudur.
Uluslararası standartların altına düşmeyecek, mümkün
olduğu ölçüde uluslararası insan hakları belgeleriyle belirlenen
bu standartları asacak düzenlemelerin pozitif hukuka aktarılması
birinci adım ya da yöntem olarak zikredilebilir. Ancak bu düzenlemelerin
uygulamayla desteklenmesi daha büyük önem taşımaktadır.
Yürütmenin işlem ve eylemlerinin insan haklarına
ilişkin normlara uygun olmasının yanında yargısal güvencelerin
de etkili biçimde insan haklarının korunmasına hizmet etmesinin
sağlanması beklenir. Bu noktada; yasama, yürütme ve yargı
erklerinin özgürlükler lehinde faaliyette bulunmalarını sağlamaya
yönelik mekanizmaların da kurulması zorunluluğu ortaya
çıkar.

  İnsan haklarına ilişkin ulusal mekanizmaların, her seyden önce
bu hakların ihlal edildiğine iliskin iddiaları inceleyerek giderici
önlemler alacak yetkilerle donatılmaları elbette bu hakların
korunmasına büyük katkı sağlar. Bununla birlikte, ihlallerin henüz
ortaya çıkmadan önce önlenmeleri en az mevcut ihlallerin
doğurduğu zararları gidermek kadar büyük önem tasır. Tıptaki
“önleyici tedavi”ye benzetilebilecek kimi önlemlerle, insan hak-
ları ihlallerinin hiç ortaya çıkmamasının sağlanması gerekir.
Üçüncü olarak da, hem ihlal iddialarının ilgili makamlar önüne
taşınmasını sağlayacak, hem de ihlallerin gerçekleşmeden önce
önlenmesine yardımcı olacak bir faaliyet olarak bireylerde insan
hakları bilincinin yerleşmesinin sağlanmasının öneminin de
yadsınmaması gerekir. Sonuç olarak insan haklarına ilişkin ulusal
mekanizmaların, bütün olarak değerlendirildiklerinde bu üç
faaliyetin tümünü gerçekleştirecek elverisli yetki ve olanaklarla
donatılmaları gerekir.

  İnsan haklarına ilişkin ulusal mekanizmaların kendilerinden
beklenen işlevleri yerine getirmeleri, kendilerine tanınan yetki ve
sağlanan olanaklardan baska oluşturulma biçimleriyle de doğrudan
ilişkilidir. İster yasama organı bünyesinde ya da ona bağlı,
ister bir yargısal merci ya da “ulusal insan hakları kurumu”, her
ne şekilde kurulmuş ve adlandırılmış olsun; bağımsızlık, çoğulculuk,
görev güvencelerine sahip olma, malî özerklik ve yeterlilik
gibi güvence ve olanaklarla donatılmamaları hâlinde etkili ve
basarılı olmalarına olanak olmayan bu mekanizmaların ne şekilde
oluşturuldukları yasamsal önemdedir. Siyasi iradeden bağımsız
hareket edemeyen üyelerden olusan kurumların tüm yetkileri,
adeta kâğıt üzerinde kalan yetkiler olmaya, bu kurumlar da bir
anlamda “tabela kurumları” olarak kalmaya mahkûmdur. Bir
başka anlatımla, temel hak ve özgürlükler <örneğin anayasada
lafzîkriterlerle değerlendirildiklerinde> en geniş biçimde düzenlenmiş
bile olsalar, yasama geçirilme noktasında etkili güvencelerle
desteklenmedikleri sürece bireyler açısından gerçekte bir
anlam ifade etmeyeceklerdir.

  Tekrar altını çizmek gerekirse, insan haklarının etkili biçimde
korunması, hakların düzenlenme biçimleri kadar etkili güvence
mekanizmalarıyla desteklenmesine de bağlıdır. Elinizdeki çalışma,
Türkiye’de insan haklarının korunmasına ilişkin baslıca mekanizmalara
ilişkin mevzuatın bir derlemesi niteliğindedir. Bu
derlemeyle, Türk hukukunda insan haklarının korunması ve
gelistirilmesine iliskin baslıca hangi mekanizmaların kurulu
olduğu; bu mekanizmaların olusumları ve yetkileri ile bireylerin
bunlara basvuru biçimleri gibi hususlar ortaya konulmak istenmiştir.

  Bu çalısmanın, Türk hukuk sisteminde yer alan bu mekanizmalara
bütüncül bir bakısa yardımcı olacağı umularak bu
mekanizmaların gelistirilmesi çalışmalarına küçük de olsa bir
katkı sunması amaçlanmıştır.