16 ve 17. Yüzyıl Osmanlı Şair Tezkirelerinde Anekdot Zihniyet İlişkisi Ahmet Akgül Çizgi Kitabevi Yayınları

16 ve 17. Yüzyıl Osmanlı Şair Tezkirelerinde Anekdot Zihniyet İlişkisi Ahmet Akgül Çizgi Kitabevi Yayınları

Osmanlı şairleri hakkında hükümler veren araştırmacılar, şair/şuara tezkirelerindeki anekdotları Osmanlının sosyal ve kültürel hayatının ayrıntılarını ihtiva eden zengin ve eşsiz kaynaklar olarak görmüşlerdir. Yerli ve yabancı birçok araştırmacı, bu anekdotlara dayanarak Osmanlı şairlerini (dolayısıyla padişahlarını, vezirlerini, kadılarını, din adamlarını...) zalim, sahtekâr, sapkın ve ayyaş olarak göstermiş, Osmanlı toplumu hakkındaki hükümlerini bu anekdotlardaki mesaj ve telkinlerin üzerine bina etmişlerdir. Ancak ne tezkireler ne de anekdotlar mesaj ve zihniyet bakımından istatistiksel bir bütünlük içinde şimdiye kadar kitap seviyesinde incelenmemiştir.

Bu çalışmada, XVI ve XVII. yüzyıllarda yazıldığı bilinen Osmanlı şair tezkirelerindeki anekdotların içerik haritası çıkarılmış; biyografilere değer kattığı söylenen bu parçalar zihniyet, mesaj ve telkinlerine göre istatistiksel olarak tasnif, tetkik ve tenkit edilmiştir. Yapılan inceleme seçme anekdotlara değil objektif bir istatistiksel sınıflandırmaya dayanmaktadır. Anekdotlar içerdikleri olumlu veya olumsuz mesajlara göre incelenmiştir. Olumlu veya olumsuzluğun belirlenmesinde İslamî değerler esas alınmış; örneğin ayyaşlık veya sapkınlık mesajı içerenler olumsuz kabul edilmiştir. Çalışmada, "hayır dua almak için" eserlerini yazdıklarını söyleyen tezkire yazarlarının anlattıkları şahıslarla ilgili daha çok olumsuz içeriğe sahip anekdotları tercih ettikleri hususu istatistiksel olarak ortaya konmuştur. Buradan hareketle bu eserler topluluğunun ahlâksızlığa ve sapkınlığa meyilli insanlar tarafından yazıldığı söylenebilir. Çünkü seçim kimliktir ve anekdotla onu yazanın/seçenin zihniyeti arasında kuvvetli bir ilişki vardır.