Avrupa Birliğinin Türkiyesi Savaş Yayınevi

Avrupa Birliği(nin) Türkiye(si) Savaş Yayınevi

Bir milletin büyüklüğü, nüfusunun çokluğu ile değil, akıllı ve fazilet sahibi insanlarının sayısıyla belli olur.

Victor Hugo

Önsöz ve Teşekkür

  Avrupa Birliği-Türkiye ilişkilerinin hukuki ve iktisadi boyutunu inceleyen kitabımızın ilk altı baskıdaki “Avrupa Birliği ve Türkiye” olan ismini “Avrupa Birliği(nin) Türkiye(si)” şekline değiştirdik. Neden bu değişikliği yapma ihtiyacını duyduğumuz kitap okundukça anlaşılacaktır.

  Avrupa bütünleşmesinin bütçe, mali yardımlar ve vergilendirme konuları Altıncı Baskı’dan itibaren bu kitaptan çıkarılarak diğer kitabımızın içine alınmıştır.

  AB ile ilgili kitaplarımızın ortaya çıkmasında birçok hocamın moral anlamında ve bilgi anlamında destekleri olmuştur. Bunların arasında öncelikle; Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesindeki hocalarım Prof. Dr. Mualla Öncel, Prof. Dr. Ahmet Kumrulu, Prof. Dr. Nami Çağan’ı; Brüksel Özgür Üniversitesi Hu- kuk Fakültesinde doktora tez hocam Prof. Dr. John Kirkpatrick’i, AB Komisyo- nu Vergilendirme Genel Müdürlüğündeki staj danışmanım Prof. Dr. Eberhard Haug Adrion’u saymam gerekir.

  Kitabın yazım aşamasında Prof. Dr. Tuğrul Arat, Prof. Dr. Ahmet Gökdere ve Prof. Dr. Ahmet Şahinöz’ün görüş ve önerilerinden yararlandım. 31 Ekim 2003 tarihinde kaybettiğimiz Prof. Dr. Ahmet Gökdere bu kitabın ilk halini okuyarak düzeltmeler yapmıştı. Hocamı burada saygıyla anıyor, kendisine Allah’tan rahmet diliyorum.

  Ayrıca, çalışmanın yedinci baskıya kadar gelen çeşitli aşamalarında katkıla- rı olan; TOBB Üniversitesi öğretim üyesi Y. Doç. Dr. İbrahim Nihat Bayar, Doç. Dr. Oytun Canyaş, Hacettepe Üniversitesi Maliye Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Nil Tosun ve Doç. Dr. Alparslan A. Başaran, TCMB Genel Müdürlerinden Bilal San ve Kenan Alpdündar, Gümrük Başkontrolörü Önder Özdiyen, Hazine Müsteşarlığı uzmanlarından Sema Özkuten Baygün, Pamukkale Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. İbrahim Organ, Prof. Dr. Ersan Öz, ATAUM’daki öğrencilerimden Yeliz Tüzgen, Necla Uz, Metin Çatar, Şemsettin Kaya’ya da teşekkür borcumu burada yerine getirmek istiyorum.

Oran, Şubat 2017

Nurettin Bilici

İÇİNDEKİLER

Giriş................................................................................................................1

BİRİNCİ KISIM

AVRUPA’NIN HUKUKİ BÜTÜNLEŞMESİ VE TÜRKİYE Birinci Bölüm
AVRUPA BÜTÜNLEŞME HAREKETİ

    AVRUPA BİRLİĞİ’NİN OLUŞUMUNA İLHAM VEREN ULUSLARARASI KURULUŞLAR

    (GLOBALLEŞMENİN KISA TARİHÇESİ).....................................5

        Birleşmiş Milletler Örgütü .................................................................5

        Avrupa Konseyi..................................................................................7

        Kuzey Atlantik Antlaşması Teşkilatı (NATO – North Atlantic Treaty Organization)..................................8

    AVRUPA KÖMÜR VE ÇELİK TOPLULUĞU’NDAN AVRUPA BİRLİĞİ’NE .........9

        Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu’nun Kuruluşu ............................9

        Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu ve Avrupa Ekonomik Topluluğu’nun Kuruluşu ..... 10

        Toplulukların Birleştirilmesi ............................................................10

        Üç Sütunlu Avrupa Birliği’nin Kurulması: Ekonomi, Güvenlik-Savunma, Adalet-İçişleri.......11

        A. Ekonomi Sütunu..........................................................................12
        B. Ortak Dış Politika, Güvenlik Sütunu...........................................13
        C. Adalet ve İçişleri Sütunu .............................................................13
        D. AB Antlaşması ile Getirilen Diğer Yenilikler.............................14

III. AB ANTLAŞMASI’NDAN LİZBON ANTLAŞMASI’NA..............15

1. Amsterdam Antlaşması ....................................................................15
2. Ekonomik ve Parasal Birliğin Tamamlanması.................................15
3. Ortak Vize Uygulamasının Başlatılması ..........................................15
4. Nice Antlaşması ...............................................................................16
5. Avrupa Anayasası Hedefi Gerçekleştirilememiştir..........................16
6. Anayasa Olmadı, Lizbon Antlaşması...............................................17

    Lizbon Antlaşması, AB Antlaşması ve Kurucu Antlaşma’da Önemli Değişiklikler Yapmıştır .......18

    Lizbon Antlaşması ile Üç Sütunlu Yapı,“Avrupa Birliği” Tüzel Kişiliği Altında Birleştirilmiştir ...19

    Lizbon Antlaşması ile Daha Demokratik Bir Avrupa Hedeflenmiştir...................19

        Ulusal Parlamentolara AB’nin İyi İşleyişine Katkı Sağlama İmkânı Verilmiştir ..........19

        Avrupa Vatandaşlığının Anlam Kazanması (Yurttaş Girişimi) ..20

        Temel Haklar Sözleşmesi’nin Kabulü.........................................20

10. Lizbon Antlaşması ile Bütünleşmeyi Daha İleriye Götürmek Amaçlanmıştır .....................21

11. AB Bayrağı, Marşı, Sloganı ............................................................21

    AVRUPA BİRLİĞİ’NİN GENİŞLEMESİ: ALTILARDAN OTU ZLARA DOĞRU ............... 24

        6 Üyeli AET’den 28 Üyeli AB’ye....................................................24

        İngiltere’nin Üyelik Macerası........................................................... 25

        Aday ve Potansiyel Aday Ülkeler ....................................................27

        Norveç ve İsviçre Üye olmayı Reddetmiştir ....................................28

        Genişlemeden Dağılmaya Doğru .....................................................28

            Brexit...........................................................................................28

            Çekoslovakya’nın Bölünmesi......................................................28

            İskoçya’dan Ayrılma Sesleri .......................................................29

            Katalanlar Bağımsız Devlet Olmak İstiyor .................................29

            İtalya’nın Veneto Bölgesinde ve Belçika’nın Flaman Bölgesinde de Ayrılık Sesleri......32

    AVRUPA BİRLİĞİ’NİN KURUMLARI..........................................34

        Avrupa (Devlet ve Hükümet Başkanları) Konseyi
        (Avrupa Zirvesi)...............................................................................34

        A. Zirve Kararları.............................................................................35

        B. Avrupa Zirvesi Başkanlığı ve Genel Sekreterliği........................35

        Avrupa Parlamentosu ....................................................................... 36
        ,A. Toplantı Yerleri ...........................................................................36

B. Danışma Organı mı, Karar Organı mı? .......................................36
C. Parlamentonun Denetim Görevi..................................................37
D. Parlamento Üyelerinin Seçimi.....................................................38
E. Parlamento’da Siyasi Gruplar ve Komisyonlar...........................39

    Avrupa Birliği Konseyi (Bakanlar Konseyi)....................................40

        Bakanlar Konseyi Başkanlığı ......................................................40

        Dış İşleri ve Güvenlik Alanında Brüksel’de Daimi Bir Teşkilat...................40

        Bakanlar Konseyinin Teşekkülü .................................................. 41

        Coreper ........................................................................................41

        Karar Alma Prosedürü.................................................................42

    Avrupa Komisyonu ..........................................................................43

        Komisyonun Görevleri................................................................43

        Komisyon Başkanı ve Üyelerin Seçimi.......................................44

        Komisyon Bünyesindeki Genel Müdürlükler ve Diğer Birimler ....................45

    Avrupa Birliği Adalet Divanı (ABAD)............................................45
    A. Kimler Dava Açabilir? ................................................................45
    B. Kompozisyonu.............................................................................46
    C. Hangi Tip Kararlar Verir? ...........................................................46

    Sayıştay ............................................................................................47

    Avrupa Merkez Bankası...................................................................48

    Avrupa Ekonomik ve Sosyal Komitesi ............................................49

    Bölgeler Komitesi.............................................................................49

10.Avrupa Yatırım Bankası...................................................................50

VI. AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKUNUN KAYNAKLARI.....................52

    Tüzükler............................................................................................52

    Direktifler.........................................................................................52

    Kararlar.............................................................................................53

    Tavsiyeler, Görüşler ......................................................................... 53

    Diğer Kaynaklar ...............................................................................54

    Avrupa Birliği Resmi Gazetesi ve Bültenleri...................................55

VII. AVRUPA BİRLİĞİ TÜZEL KİŞİLİĞİNİN YETKİ ALANI VE AB VATANDAŞLARININ HAK ARAMA YOLLARI...................56

    Avrupa Birliği’nin Tek Başına Yetkili Olduğu Alanlar...................56

    AB’nin Üye Devletlerle Sorumluluğu Paylaştığı Alanlar................56

    AB’nin Rolünün Koordine Etmek ve Desteklemekle Sınırlı
    Kaldığı (Üye Devletlerin Tek Başına Yetkili Olduğu) Alanlar........57

    AB Vatandaşlarının Ombudsmana Başvuru Hakkı..........................57

    Hak Aramayı Kolaylaştırmaya Yönelik Diğer Ortak Uygulamalar.58

    SuçunveSuçlununTakibineYönelikOrtakUygulamalar..............59

VII. AB’NİN 21. YÜZYIL HEDEFLERİ.................................................60
VIII. DEĞERLENDİRME.........................................................................61

İkinci Bölüm

TÜRKİYE-AVRUPA BİRLİĞİ İLİŞKİLERİNİN HUKUKİ BOYUTU

    ADAYLIK DÖNEMİ (1963-2005) ..................................................... 66

        Türklerin Avrupa Hukuku ile Tanışmaları.......................................66

        Avrupa Topluluğu’na Tam Üyelik Başvurusu .................................66

        Türkiye’nin AET’ye Tam Üyeliğini Öngören Ankara Anlaşması’nın İmzalanması ........67

        Geçiş Dönemi Uzuyor......................................................................68

        Geçiş Dönemi’nin (Gümrük Birliği) Tamamlanması (1981 – 1996) .....69

        Adaylık Statüsünün Elde Edilmesi (Aralık 1999 Helsinki Zirvesi) . 70

        AB’ye Tam Üyeliğin Koşulları ........................................................70

        Türkiye’ye Özgü İlave Koşullar.......................................................72

        Müzakerelere Hazırlık: Komisyonun “Katılım Ortaklığı (Yol Haritası) Belgesi” ve Türkiye’nin “Ulusal Programı” .............73

    10.Müzakerelere Hazırlık: Avrupa Birliği Genel Sekreterliğinin (ABGS) Kurulması, Teknik Komitelerin Oluşturulması..................73

    MÜZAKERE DÖNEMİ: 2005-...?....................................................75

    1. Katılım Müzakerelerine Başlama Kararı..........................................75
    2. Müzakere Fasılları............................................................................75

    Mevzuat Taraması (Screening) Aşaması..........................................77

    Müzakerelerin Yürütülme Şekli .......................................................77

    Müzakeresi Başlatılabilen Başlıklar ................................................. 78

    Avrupa Konseyi ve Fransa Tarafından Müzakeresi Dondurulan Başlıklar ........79

    Eğitim ve Gençlik Programlarına Türkiye’nin Katılımı ..................80

    Bilim ve Teknolojiyi Geliştirme Programına Türkiye’nin Katılımı (AR – GE) Ortak Pazarına Katılım)...............82

    A. Bilimsel Mükemmeliyet Kapsamında .........................................83

B. Endüstriyel Liderlik ve Rekabetçilik Kapsamında ...................... 83

C. Toplumsal Sorunlara Çözümler Kapsamında..............................83

9. Türkiye’nin Kullanımına Açılan Diğer Avrupa Birliği Programları................... 84

    BAZI MÜZAKERE FASILLARI İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR ..................... 86

        Gümrük Birliği Faslı (Açılmadı)......................................................86

        Sermayenin Serbest Dolaşımı (Açıldı).............................................88

        Çevre (Açıldı) ................................................................................... 88

        Tüketicinin ve Sağlığın Korunması (Açıldı) .................................... 90

        Rekabet Politikası (Açılmadı) ..........................................................91

        Bölgesel Politika ve Yapısal Araçların Koordinasyonu (Açıldı) .....95

        Ortak Tarım Politikası (Açılmadı).................................................... 97

        Taşımacılık Politikası (Açılmadı)..................................................... 98

        Kamu Alımları (veya Kamu İhaleleri) (Açılmadı)...........................99

    10.Mali Kontrol (Açıldı) .....................................................................100
    11.Mali ve Bütçesel Hükümler (Açıldı)..............................................101
    12.Vergilendirme (Açıldı)...................................................................102

    TÜRKİYE-AB İLİŞKİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ........ 104

        İlişkileriYürütenOrganlar.............................................................104

        Dünya Savaşları’nın Ardından Türkiye’nin Kapitalist
        Anlayışı Temsil Eden ABD-Avrupa Yörüngesi İçine Dâhil Olması.................105

    Ülke İçinde Yaşanan Kavgalar Türkiye’nin AB Hedefine Ulaşamamasında Etkili Olmuştur...106

    AB Üyesi Ülkeler Sorunlarını Kavga Etmeden (Ölüp-Öldürmeden) Çözmektedir .....107

    Yunanistan Deneyimi.....................................................................108

    İspanya ve Portekiz Deneyimleri....................................................108

    Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri Sıramızı Aldı ..........................111

    Hareket Eden Treni Yakalama Çabaları.........................................111

    YıllarımızıKavgaylaGeçirdik.......................................................112

10.Ya Bundan Sonrası?.......................................................................113

Birinci KısımTest Soruları ....................................................................... 116

İKİNCİ KISIM
AVRUPA BÜTÜNLEŞMESİNİN İKTİSADİ BOYUTU VE TÜRKİYE

Birinci Bölüm
AVRUPA’NIN EKONOMİK BÜTÜNLEŞMESİ

    İNSANLIĞIN SANAYİ TOPLUMUNA DÖNÜŞME TARİHİ .... 125

        Sanayi Devrimini Hazırlayan Nedenler..........................................125

        Sanayileşmenin Aşamaları .............................................................126
        A. Birinci Sanayi Devrimi (1750-1850).........................................126
        B. İkinci Sanayi Devrimi (1870-1920)...........................................127
        C. Üçüncü Sanayi Devrimi (1960’lardan İtibaren) ve Devamı......127

    İKTİSADİ BÜTÜNLEŞMEYİ (GLOBALLEŞMEYİ) DESTEKLEYEN KÜRESEL ÖRGÜTLER ....128

    1. Uluslararası Para Fonu (IMF).........................................................128
    2. Dünya Ticaret Örgütü (Eski Adıyla GATT) ..................................128
    3. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD).......................130

III. ORTAK PAZARDAN TEK PAZARA (1958-1993).......................131

1. Avrupa Ekonomik Bütünleşme Hareketinin Başlatılması..............131
2. Avrupa Ortak Pazarı.......................................................................131
3. Avrupa Tek Pazarı..........................................................................132

III. TEK PAZARDAN TEK PARAYA (1993-2003).............................133

    Parasal Birliğin Tanımı, Faydaları .................................................133

    Tek Paranın Gerçekleştirilme Aşamaları........................................134

    Avrupa Merkez Bankasının Kurulması,

Tek Para Uygulamasının Başlatılması............................................ 135

    Üye Ülkelerin Ortak Para Sistemi İçinde Yer Alabilme Koşulları (Maastricht Kriterleri).136

        Kamu Açıkları ile İlgili Kriterler...............................................136
        a. Bütçe Açığı...........................................................................136
        b. Kamu Borcu..........................................................................136

        Fiyat İstikrarı ile İlgili Kriter.....................................................136
        a. Enflasyon..............................................................................136
        b. FaizOranı.............................................................................137

        Döviz Kuru İstikrarı ile İlgili Kriter .......................................... 137

    Ortak Para Sistemi İçinde Yer Alan Ülkeler .................................. 137

    Ortak Paraya Geçiş Sonrasında Maastricht Yükümlülüklerine Uyum........138

    Ortak Para Politikasının Başarısızlığı Ortak Maliye Politikası Eksikliğinden mi Kaynaklanmaktadır? .139

    “Mali Kural” Olmadı, Finansal İşlem (TOBİN) Vergisi Koyalım ................. 140

IV. AB BİR “HEP BİRLİKTE KALKINMA” PROJESİDİR ............141

    AB Projesi Marshall Yardımları Projesini Örnek Almıştır ............ 141

    AB’nin Bölgeler Arası Farklılıkların Giderilmesine Yönelik “Uyum Politikası” .........................142

    FakirÜyeyiZenginleştirmeAracı:ABBütçesi.............................143

    Zenginleşen Fakirler.......................................................................144

V. GÜNÜMÜZ AB’SİNİN DÜNYA EKONOMİSİ İÇİNDEKİ YERİ ............... 146

1. G6, G8, G20 Ülkeleri .....................................................................146
2. Şanghay İşbirliği Örgütü ................................................................146
3. BRICS ............................................................................................147
4. AB’nin Dünya Ekonomisi İçindeki Yeri........................................148

5. Küreselleşme, AB ve Onun Mucidi ABD’nin Aleyhine Çalışmaya Başlamıştır.........150

İkinci Bölüm
AB İKTİSADİ BÜTÜNLEŞMESİNİN TÜRKİYE’YE ETKİLERİ

    KOPENHAG EKONOMİK KRİTERLERİ, MAASTRİCHT KRİTERLERİ VE TÜRKİYe 154

        İşleyen Bir Pazar Ekonomisinin Varlığı.........................................154

            Liberal Piyasa............................................................................154

            Fiyat İstikrarı: Makroekonomik İstikrar, Sürdürülebilir Dış Denge...........................................................154

            Tasarrufları Verimli Yatırımlara Dönüştürebilecek
            Gelişmiş Bir Mali Sektör...........................................................155

            Mülkiyet Haklarının Garanti Altında Olması............................155

            Hukukun Üstünlüğü ve Sözleşmelerin Devamlılığı .................. 155

        AB İçindeki Piyasa Güçlerinin Rekabet Baskısına Karşı
        Koyabilecek Dayanıklı Bir Ekonomik Kapasiteye Sahip Olunması ..............155

        A. Beşeri ve Fiziki Sermaye Kalitesi .............................................155
        B. Devletin Ekonomi Politikasındaki Rolü....................................156
        C. AB İç Pazarı ile Entegrasyon Kapasitesi...................................156

        Tek Paranın Türkiye’ye Etkileri.....................................................156

        Türkiye’nin Tek Para Çerçevesinde Kabul Edilen
        Maliye Politikası Önlemlerine Uyumu...........................................158

    TÜRKİYE-AB GÜMRÜK BİRLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ................... 159

        Türkiye-AB Gümrük Birliği Eksik Bir Gümrük Birliğidir ............159

        Türkiye’nin AB’nin Gümrüklerle İlgili Aldığı Kararları
        Uygulama Yükümlülüğü Vardır, Ancak Kararların
        Alınmasına Katılma Hakkı Yoktur.................................................159

        Gümrük Birliğinden Kârda mıyız, Zararda mıyız? ........................160

        Gümrük Birliğinden Vazgeçmek mi Gereklidir? ........................... 162

    AB TÜRKİYE’Yİ “HEP BİRLİKTE KALKINMA” PROJESİNİN İÇİNE DAHİL ETMEMİŞTİR...............................164

    1. Gelirin Paylaşımı............................................................................164
    2. Servetin Paylaşımı..........................................................................166
    3. Gelir ve Servet Dağılımı Bozukluğuna AB’nin Etkisi ..................167
    4. Gelir-Servet Dağılımı Bozukluğuna Piketty Önerisi .....................168

    GÜMRÜK BİRLİĞİ, TÜRKİYE EKONOMİSİNİN SORUNLARINI AZALTMAK YERİNE ARTIRMIŞTIR...........169

        Türkiye’de Uygulanan Ekonomi Politikaları .................................169

        Dış Ticaret Açıkları ve Cari İşlemler Açığı (Döviz Açığı)Problemi ................170

        Yabancılaşan Ekonomi ..................................................................171

        Satılan KİT’ler ................................................................................ 172

        Büyüyen Kamu...............................................................................173

        Sonuç: 20 Yılda Bir Dış Borç Krizi ...............................................173

        Yeni Bir Ekonomik Krize Doğru mu?............................................174

        Sonuç: Yerinde Sayan Türkiye.......................................................176

VII.TÜRKİYE ORTA GELİRLİ ÜLKE OLMAKTAN NASIL KURTULUR?............178

    Her Şeyden Önce Orta Doğu Siyaset Kültürünü
    Değil AB Siyaset Kültürünü Örnek Almamız Gerekir...................178

    Niçin Ölüyoruz, Öldürüyoruz?.......................................................179

    Okullaşma Oranlarımızı Yükseltmemiz Gerekir............................181

    İş Hayatına Katılım Oranlarımızın Artması Gerekir ..................... 182

    Ekonomi Politikasındaki Yanlışlıklar ............................................. 182

    Yabancı Yatırım Çekmek İçin ........................................................ 183

Sonuç .......................................................................................................... 185
İkinci Kısım Test Soruları........................................................................189

EKLER
EK 1: Avrupa Bütünleşmesinde Önemli Tarihler......................................191
EK 2: AB Türkiye İlişkilerinde Önemli Tarihler.......................................194
EK 3: İlgili Bazı İnternet Adresleri ...........................................................197
EK 4: Haritalar...........................................................................................199
EK 5: Test Soruları Yanıt Anahtarı............................................................202
Kaynakça ................................................................................................... 203
Kavram Dizini...........................................................................................207
Yazarın Özgeçmişi .................................................................................... 213