Sosyal Psikoloji Umuttepe Yayınları

Geçmişi çok eski olmayan sosyal psikolojinin daha doğru anlaşılması, sosyal psikolojik araştırmaların içinden çıktığı kültürel bağlamla birlikte değerlendirilmesini gerekli kılmaktadır. Bu çalışmada sosyal psikolojinin temel kavramları ve kuramları Türk toplumunun zihin ve duygu dünyasını oluşturan kültürel bağlam çerçevesinde ele alınmıştır. Bu çerçevede özellikle bireyin daha doğru anlaşılması ve toplum içindeki yerinin gerçekçi biçimde tespit edilmesi için batılı kavrayışların yanında kendi kültür ve medeniyetimizin insan yaklaşımları karşılaştırmalı olarak ele alındı. Esere özgünlük katan da kendi kültür ve medeniyet köklerimizden beslenmiş olmasıdır.  Bu yönüyle eser alternatif bir çalışma olarak değerlendirilebilir. Birinci ve ikinci baskısı kısa sürede biten çalışmanın üçüncü baskısı titizlikle gözden geçirildi, Sosyal Etki ve Uyma Davranışı ile Gruplar ve İnsanlar adlı yeni iki bölüm eklendi. Eserin baskısında gösterdiği titizlikten dolayı Umuttepe Yayınlarının değerli yöneticilerine ve tüm çalışanlarına teşekkür ederim

İçindekiler

Dördüncü Baskıya Önsöz............................................................................. 3

Giriş............................................................................................................. 11

 

BİRİNCİ BÖLÜM

SOSYAL PSİKOLOJİYE GİRİŞ

A.SOSYAL PSİKOLOJİ...................................................................................... 15

1.Sosyal Psikolojinin Tanımı......................................................................... 16

2.Sosyal Psikolojinin Konusu........................................................................ 17

3.Sosyal Psikolojinin Tarihsel Gelişimi.......................................................... 18

4.Sosyal Psikolojinin Temel Kavramları........................................................ 20

5.Sosyal Psikolojinin Alt Alanları.................................................................. 23

5.1. Psikolojik Sosyal Psikoloji.................................................................... 23

5.2. Sosyolojik Sosyal Psikoloji................................................................... 24

6.Sosyal Psikoloji Kuramları......................................................................... 24

6.1. Davranışçı Kuram................................................................................ 24

6.2. Bilişsel Kuram..................................................................................... 26

6.3. Sosyal Öğrenme Kuramı..................................................................... 27

6.4. Psikoanalitik Kuram............................................................................ 28

6.5. Atıf Kuramları..................................................................................... 30

6.6. Diğer Kuramlar................................................................................... 31

 

İKİNCİ BÖLÜM

SOSYAL PSİKOLOJİDE KİŞİLİK VE KİŞİLİK KURAMLARI

A.KİŞİLİK........................................................................................................ 33

1.Kişilik Nedir?............................................................................................. 33

2.Kişiliğin Tanımlanması............................................................................... 35

3.Kişiliğin Temel Unsurları............................................................................ 36

4.Kişiliği Belirleyen Faktörler........................................................................ 39

4.1. Biyolojik ve Kalıtsal Faktörler.............................................................. 39

4.2. Sosyo-Kültürel Faktörler..................................................................... 40

4.3. Ailesel Faktörler.................................................................................. 41

4.4. Sosyal Yapı ve Sosyal Sınıf Faktörleri................................................... 42

4.5. Coğrafî ve Fizikî Faktörler................................................................... 42

4.6. Diğer Faktörler.................................................................................... 43

B.KİŞİLİK KURAMLARI.................................................................................... 44

1.Cattel ve Eysenck Kişilik Kuramı................................................................ 44

2.İnsancıl Kişilik Kuramı............................................................................... 46

3.Maslow’un Bütünsel Dinamik Kuramı....................................................... 46

4.Özellikler Yaklaşımı................................................................................... 47

5.Nomotetik ve İdiografik Yaklaşım............................................................. 49

C.KİŞİLİĞİN BELİRLENMESİNDE KULLANILAN TEKNİKLER.............................. 49

1.Beş Faktör Kişilik Ölçeği............................................................................ 50

2.Cattel 16PF Kişilik Ölçeği........................................................................... 50

3.Hogan Kişilik Ölçeği................................................................................... 50

4.Meslekî Kişilik Ölçeği................................................................................ 50

5.Myers-Briggs Kişilik Ölçeği........................................................................ 51

6.Hacettepe Kişilik Ölçeği............................................................................ 51

7.Ölçeklerde Değerlendirme Hataları.......................................................... 52

 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

BENLİK VE BENLİK KURAMLARI

A.BENLİK....................................................................................................... 53

1.Benliğin Gelişimi....................................................................................... 53

2.Benlik Türleri............................................................................................. 56

3.Benlik Algısı, Tutumlar ve Davranışlar....................................................... 56

3.1. Benlik Saygısı...................................................................................... 58

3.2. Benlik Saygısı ve Öz saygı.................................................................... 59

4.Benlik ve Kimlik......................................................................................... 61

5.Toplumsal Kimlik....................................................................................... 61

6.Kültür ve Benlik......................................................................................... 62

7.Benlik Şemaları......................................................................................... 64

7.1. Şema Tipleri........................................................................................ 65

7.2. Şemaların Avantajları ve Dezavantajları............................................. 66

B.BENLİK KURAMLARI................................................................................... 68

1.Cooley ve Mead’ın Benlik Kuramı............................................................. 69

2.Toplumsal Karşılaştırma Kuramı................................................................ 70

3.Bilişsel Benlik Kuramı................................................................................ 71

4.Tasavvuf Geleneğinde Benlik.................................................................... 72

5.Gazali’nin Benlik Kuramı........................................................................... 74

5.1. Gazali’nin Benötesi Kuramı................................................................. 75

6.Mevlâna’nın Benlik Dönüşümü Kuramı.................................................... 79

7.İkbal’in Benlik Kuramı............................................................................... 81

8.Batıda Aşkın Benlik Kuramları................................................................... 83

 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

İNANÇLAR VE DEĞERLER

A.İNANÇLAR.................................................................................................. 85

1.İnanç Nedir?............................................................................................. 86

2.İnanç Kavramı........................................................................................... 86

3.İnanç ve Benzer Kavramlar....................................................................... 87

4.İnanç Türleri.............................................................................................. 88

B.DEĞERLER VE ÖZELLİKLERİ......................................................................... 90

1.Değer Nedir?............................................................................................ 91

2.Değer Kavramının Tanımlanması.............................................................. 92

3.Değerlerin Özellikleri................................................................................ 94

4.Değer Türleri............................................................................................. 95

5.Değerlerin Oluşumu................................................................................. 96

5.1. Değerlerin Oluşumu Kuramları........................................................... 97

5.1.1. Maslow’un Değer Kuramı.............................................................. 97

5.1.2. Rokeach’ın Değer Yaklaşımı........................................................... 98

5.1.3. Hofstede’nin Değer Yaklaşımı........................................................ 99

5.1.4. Schwartz’ın Değerler Teorisi.......................................................... 99

5.1.5. Güngör’ün Değerler Teorisi........................................................... 100

6.Değerlerin Diğer Kavramlarla İlişkisi......................................................... 100

6.1. Değer ve Etik İlişkisi............................................................................ 101

6.2. Değerler ve İnançlar........................................................................... 101

6.3. Değerler ve Tutumlar.......................................................................... 102

6.4. Değerler ve Sosyal Normlar................................................................ 103

7.Değerlerin Fonksiyonları........................................................................... 103

 

BEŞİNCİ BÖLÜM

TUTUMLAR VE DAVRANIŞLAR

A.TUTUMLAR................................................................................................ 105

1.Tutumların Tanımlanması.......................................................................... 106

2.Tutumların Bileşenleri (Öğeleri)................................................................ 107

2.1. Bilişsel Öğe......................................................................................... 109

2.2. Duygusal Öğe...................................................................................... 109

2.3. Davranışsal Öğe.................................................................................. 110

3.Tutumla İlgili Kavramlar............................................................................ 111

3.1. İdeolojiler........................................................................................... 111

3.2. Değerler.............................................................................................. 111

3.3. Sosyal Temsiller.................................................................................. 112

3.4. Hükümler............................................................................................ 113

3.5. Batıl İnançlar...................................................................................... 113

3.6. Hezeyanlar.......................................................................................... 113

3.7. Peşin Hükümler.................................................................................. 114

3.8. Basmakalıp Yargılar............................................................................ 114

3.9. Güdüler.............................................................................................. 115

3.10 Güdü (Motiv) Türleri.......................................................................... 115

3.10.1. Biyojenik Motivler....................................................................... 116

3.10.2. Sosyojenik Motivler..................................................................... 116

3.10.3. Psikojenik Motivler...................................................................... 116

4.Tutumların Özellikleri................................................................................ 116

4.1. Tutumlar Öğrenilir.............................................................................. 117

4.2. Tutumun Konusu................................................................................ 118

4.3. Tutumun Yönü.................................................................................... 118

4.4. Tutumların Yoğunluğu........................................................................ 118

4.5. Tutumun Esnekliği veya Katılığı.......................................................... 118

4.6. Tutumların Belirginliği ve Merkezîliği................................................. 119

4.7. Tutumlar Arası İlişkiler........................................................................ 119

4.8. Tutumların Karmaşıklığı...................................................................... 120

4.9. Tutumların Kuvvet Derecesi............................................................... 120

4.10. Bileşenler Arası Tutarlılık.................................................................. 120

4.11. Tutumlar Değiştirilebilir.................................................................... 121

4.12. Tutumlar Ölçülebilir.......................................................................... 121

5.Tutumların Oluşması................................................................................. 121

5.1. Davranışsal Yaklaşımlar...................................................................... 123

5.2. Bilişsel Öğrenme................................................................................. 124

5.3. Öğrenme Kaynakları........................................................................... 124

5.3.1. Anne Baba Etkisi............................................................................ 124

5.3.2. Kitle İletişim Araçları...................................................................... 124

5.3.3. Kültürel ve Psikolojik Faktörler...................................................... 125

5.3.4. Akran Etkisi.................................................................................... 125

5.3.5 Direk Kişisel Deneyim..................................................................... 125

6.Tutumların İşlevleri................................................................................... 126

6.1. Tutumların Araçsallık (uyumsal-yarar) İşlevi....................................... 126

6.2. Tutumların Bilgi Sağlama İşlevi........................................................... 127

6.3. Ego Savunma İşlevi............................................................................. 127

6.4. Değer İfade Etme İşlevi....................................................................... 128

B.TUTUMLARIN ÖLÇÜLMESİ.......................................................................... 128

1.Thurstone’un Eşit Görünen Aralıklar Yöntemi........................................... 129

2.Likert’in Toplamalı Sıralama Yöntemi........................................................ 130

3.Guttman’ın Skalogram Yöntemi................................................................ 131

4.Osgood’un Duygusal Anlam Ölçeği........................................................... 131

5.Fishbein’ın Beklenti-Değer Yöntemi.......................................................... 132

C.DAVRANIŞ VE TUTUM DAVRANIŞ İLİŞKİSİ.................................................. 132

1.Davranış Nedir?........................................................................................ 133

1.1. Fizyolojik Açıdan Davranış.................................................................. 134

1.2. Psikolojik Açıdan Davranış.................................................................. 134

1.3. Sosyolojik Açıdan Davranış................................................................. 135

2.Tutum ve Davranış İlişkisi.......................................................................... 135

3.Tutumlar Ne Zaman Davranışa Dönüşür?................................................. 138

 

ALTINCI BÖLÜM

İKNA VE TUTUM DEĞİŞİMİ

A.İKNA........................................................................................................... 141

1.İkna Yaklaşımları....................................................................................... 141

2.İkna Yöntemleri......................................................................................... 142

3.İkna Kuramları........................................................................................... 143

3.1. Aristoteles’in İkna Kuramı.................................................................. 143

3.1.1. Ethos (Karakter)............................................................................. 144

3.1.2. Pathos (Duygu, Fazilet, Erdem)...................................................... 144

3.1.3. Logos (Mantık)............................................................................... 145

4.Yale Etkileme Kuramı................................................................................. 146

5.Ayrıntılandırma Olasılığı Kuramı............................................................... 147

6.Doğrudan/Dolaylı İkna Kuramı................................................................. 147

7.İkna Stratejileri......................................................................................... 148

8.İkna Teknikleri........................................................................................... 151

B.İKNA EDİCİ İLETİŞİM................................................................................... 153

1.İkna Edici İletişim Nedir?.......................................................................... 153

2.İkna Edici İletişimin Özellikleri.................................................................. 154

C.İKNA VE TUTUM DEĞİŞİMİ......................................................................... 154

1.İkna Yoluyla Tutum Değişimi..................................................................... 155

1.1. Kaynağa Dair Öğeler........................................................................... 156

1.2. Mesaja (İletiye) Dair Öğeler................................................................ 159

1.2.1 İkna Edici Mesaj ve Özellikleri........................................................ 161

1.3. Hedefe Dair Öğeler............................................................................. 163

2.Benlik İçerilmişliği ve Tutum Değişimi...................................................... 165

3.İletişim Ortamı ve Tutum Değişimi........................................................... 166

4.İkna ve Tutum Değişiminde Cinsiyet Faktörü............................................ 167

5.Kültür ve Tutum Değişimi......................................................................... 168

6.Bumerang Etkisi ve Tepkisellik.................................................................. 168

7.Ön yargı ve Tutum Değişimi...................................................................... 169

8.Diğer Tutum Değişimi Faktörleri............................................................... 170

D.TUTUM DEĞİŞİMİ KURAMLARI.................................................................. 172

1.Öğrenme Kuramı....................................................................................... 173

2.Beklenti-Değer Kuramı.............................................................................. 174

3.Sosyal Yargı Kuramı................................................................................... 175

4.Tutarlılık veya Denge Kuramı..................................................................... 176

4.1. Denge Kuramı..................................................................................... 176

4.2. Tutarlılık Kuramı................................................................................. 178

5.Bilişsel Çelişki Kuramı................................................................................ 178

6.Erekler ve Çatışma Kuramı........................................................................ 181

7.İşlevsel Kuram........................................................................................... 181

8.Mantıksal Eylem Kuramı........................................................................... 182

9.Koşullanma ve Pekiştirme Kuramı............................................................. 182

10. Aşılama Kuramı...................................................................................... 183

 

YEDİNCİ BÖLÜM

SOSYAL ETKİ VE UYMA

A.SOSYAL ETKİ .............................................................................................. 185

1.Sosyal Etki Kavramı .................................................................................. 186

1.1. Sosyal Etki Araçları.............................................................................. 187

2.Sosyal Kökenli Güdüler ve Sosyal Etki....................................................... 188

3.Sosyal Biliş ve Sosyal Algı ......................................................................... 189

4.Benlik Saygısı ve Sosyal Etki...................................................................... 190

5.Kültür ve Sosyal Etki.................................................................................. 190

6.Sosyal Etki ve İstem Dışı Körlük................................................................. 191

B.UYMA DAVRANIŞLARI................................................................................ 192

1.Uyma Davranışı Kavramı .......................................................................... 194

1.1. Uyma Davranışını Etkileyen Faktörler................................................. 195

2.Uyma Davranışı Türleri.............................................................................. 198

3.Boyun Eğme Davranışı.............................................................................. 201

4.Güç, Etki ve Uyma Davranışı..................................................................... 202

5.Otorite ve Uyma Davranışı........................................................................ 204

6.Çoğunluğa Uymanın Sosyal Psikolojisi ..................................................... 205

7.Kitle (Kalabalık) Davranışı ve Kolektif Davranış ........................................ 206

8.Muzaffer Sherif’in Grup Normu Oluşum Deneyi...................................... 207

9.Sherif’in Roberts Cave Deneyi.................................................................. 209

10. Milgram’ın İtaat Deneyi......................................................................... 211

11. Solomun Asch’in Uyma Deneyi.............................................................. 213

12. Bir Not: Aliya İzzetbegoviç’in Otoriteye İtaat Yaklaşımı......................... 215

 

SEKİZİNCİ BÖLÜM

GRUPLAR VE İNSANLAR

A. GRUPLAR VE GRUP TÜRLERİ..................................................................... 219

1.Grubun Tanımı.......................................................................................... 219

2.Gruplar ve Benzer Kavramlar.................................................................... 220

2.1. Kategoriler.......................................................................................... 220

2.2. Yığınlar................................................................................................ 221

3.Grupların Özellikleri.................................................................................. 222

4.Grup Normları........................................................................................... 225

5.Grup Dinamiği........................................................................................... 228

6.Grup Yapısı................................................................................................ 229

7.Grupların Oluşum Aşamaları.................................................................... 229

8.Grupların Oluşma Nedenleri..................................................................... 231

9.Gruba Katılma Nedenleri.......................................................................... 232

B.GRUP TÜRLERİ VE GRUPLARIN SINIFLANDIRILMASI.................................. 234

1.Birincil Gruplar.......................................................................................... 234

2.İkincil Gruplar........................................................................................... 234

3.Referans Grupları...................................................................................... 235

4.Temel Gruplar........................................................................................... 236

5.Biçimsel Gruplar....................................................................................... 236

6.Biçimsel Olmayan Gruplar........................................................................ 237

C.GRUPLARDA DAVRANIŞ............................................................................. 237

1.Başkalarının Varlığında Davranış............................................................... 238

2.Grubun İnsan Davranışı Üzerine Etkisi...................................................... 240

3.Gruplarda Sosyal Kaytarmacılık................................................................ 241

4.Gruplar ve Bireysellik Yitimi...................................................................... 243

5.Grup Normlarına Uymanın Sosyal Psikolojisi ........................................... 245

6.Gruplar Arası İlişkiler................................................................................ 246

7.Grup Karar Verme..................................................................................... 247

 

DOKUZUNCU BÖLÜM

SALDIRGANLIK VE ŞİDDETİN SOSYAL PSİKOLOJİSİ

A.SALDIRGANLIK........................................................................................... 249

1.Saldırganlık Nedir?.................................................................................... 249

2.Şiddet ve Saldırganlık................................................................................ 250

3.Saldırganlığın Nedenleri............................................................................ 250

3.1. Saldırganlığın Biyolojik Nedenleri....................................................... 252

3.2. Saldırganlığın Etiyolojik Nedenleri...................................................... 253

3.3. Saldırganlığın İçgüdüsel Nedenleri..................................................... 254

3.4. Öğrenmeye Dair Nedenler................................................................. 254

3.5. Cinsiyete Dair Nedenler...................................................................... 254

4.Saldırganlık Türleri.................................................................................... 255

B.ŞİDDET OLGUSU......................................................................................... 257

1.Şiddet Nedir?............................................................................................ 258

1.1. Şiddetin Arkeolojisi............................................................................. 260

1.2. Şiddetin Doğası................................................................................... 261

1.3. İnsanın Doğası ve Şiddet..................................................................... 263

1.4. Dinlere Göre İnsanın Doğası ve Şiddet Eğilimi.................................... 266

2.Felsefede Şiddet ve Şiddetin Felsefesi ..................................................... 267

3.Kötülük Olgusu ve Şiddet ......................................................................... 269

4.Şiddetin Türleri......................................................................................... 272

a.Özel Şiddet............................................................................................. 273

b.Kolektif Şiddet........................................................................................ 274

c.Cinsel Şiddet .......................................................................................... 274

d.Ailede Şiddet ......................................................................................... 275

5.Şiddet Süreci............................................................................................. 276

6.Şiddet Yaşantısı veya Şiddetle Yaşamak.................................................... 277

C.ŞİDDETİN NEDENLERİ................................................................................. 278

1... Şiddetin Belirleyicileri............................................................................. 279

1.1. Şiddetin Biyo-Kimyasal Nedenleri....................................................... 280

1.2. Şiddet ve Genetik Yapı İlişkisi............................................................. 283

1.3. Şiddetin Psikolojik Belirleyicileri......................................................... 284

1.4. Şiddetin Toplumsal Belirleyicileri........................................................ 286

1.5. Şiddetin Kültürel Belirleyicileri........................................................... 286

1.6. Şiddetin Siyasal Belirleyicileri............................................................. 287

Kaynaklar..................................................................................................... 289

KİTAPLAR...................................................................................................... 289

MAKALE ve DİĞERLERİ................................................................................. 293

Kavramlar Dizini........................................................................................... 297